به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات آنلاین»، مصرف محصولات فولادی در هر کشور نشان‌دهنده توسعه‌یافتگی آن کشور است. به عبارت بهتر، میزان مصرف فولاد نشان می‌دهد بسیاری از صنایع مصرف‌کننده هنوز فعال هستند و جامعه به‌سمت صنعتی شدن پیش می‌رود.

چالش این روزهای صنعت فولاد و بسیاری از دولتمردان کشور، مصرف محصولات طویل فولادی است زیرا این محصولات عمدتا توسط بخش خصوصی در پروژه‌های ساخت‌وساز و همچنین پروژه‌های عمرانی دولت مصرف می‌شود. محصولات طویل فولادی شامل میلگرد، تیرآهن و مقاطع فولادی (نبشی، ریل و...) می‌شود که قصد داریم در این گزارش بازار تیرآهن و مقاطع فولادی را ارزیابی کنیم.

کاهش مصرف تیرآهن و مقاطع فولادی در کشور

بنا به آمار انجمن تولیدکنندگان فولاد، میزان مصرف ظاهری تیرآهن در کشور طی دو سال اخیر یعنی 96 و 97 کاهشی بوده است. هر چند که مصرف در سال 98 افزایش یافت. نمودار 1 میزان مصرف ظاهری تیرآهن در سال‌های 96 و 97 را نشان می‌دهد. در سال 1396 میزان مصرف این محصول فولادی 995 هزار تن بود که در سال 1397 با کاهش 18 درصدی به 816 هزار تن رسید. این امر نشان می‌دهد که رکود موجود در صنایع مصرف‌کننده به‌خصوص ساختمان‌سازی، عمیق‌تر شده است. میزان مصرف ظاهری مقاطع فولادی نیز در سال 96، حدود 865 هزار تن گزارش شده است که این میزان در سال بعد از آن با کاهش 28 درصدی مواجه شد و به 624 هزار تن رسید.

در 3 ماه ابتدای سال جاری نیز در بخش مقاطع شاهد کاهش مصرف، اما در بخش تیرآهن شاهد رشد مصرف بودیم. نمودار 2 نشان می‌دهد که در سه ماه ابتدای سال 97 میزان مصرف تیرآهن به 207 هزار تن رسید که در سه ماه ابتدای سال جاری با رشد 29 درصد، این میزان 268 هزار تن گزارش شد. در بخش مقاطع فولادی میزان مصرف در سه ماه ابتدای سال 97 حدود 194 تن بود که این میزان در سه ماه ابتدای سال جاری به 172 هزار تن رسید که 11 درصد کاهش را نشان می‌دهد.

رشد صادرات

برخلاف آمار تقریبا منفی مصرف ظاهری محصولات فولادی، صادرات طی دو سال اخیر با رشد همراه بود، نمودار 3 نشان می‌دهد که صادرات تیرآهن در سال 96، حدود 168 هزار تن بود که این میزان در سال 97 با رشد 45 درصدی به 243 هزار تن رسید. همچنین در بخش مقاطع فولادی در سال 96 تنها 80 هزار تن مقاطع فولادی صادر شد که در سال 97 با رشد 165 درصدی همراه بود و میزان آن به 212 هزار تن رسید.

در سه ماه ابتدای سال جاری همان‌طور که نمودار 4 نشان می‌دهد میزان صادرات تیرآهن به 37 هزار تن رسیده که متاسفانه این میزان کاهش 20 درصدی را نسبت به سال قبل نشان می‌دهد اما در مقابل صادرات مقاطع فولادی در سه ماه ابتدای سال جاری با رشد همراه بود و از 29 هزار تن در سال 97 به 45 هزار تن در سه ماه ابتدای سال جاری رسیده است.

کاهش واردات در راستای رشد تولید داخلی

روند واردات تیرآهن به‌عنوان یک محصول طویل فولادی در یک دهه اخیر همواره کاهشی بوده است زیرا تولیدکنندگان داخلی همواره توانسته‌اند با افزایش تولید خود، بازار داخلی را تامین و از واردات جلوگیری کنند. آمارهای انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نیز نشان می‌دهد که در سال 97 تنها شاهد واردات 26 هزار تن تیرآهن بودیم که نسبت به سال قبل کاهش 40 درصدی را نشان می‌دهد. علاوه بر این، واردات محصولات فولادی نیز با افت 22 درصدی همراه بود و از 86 هزار تن در سال 96 به 67 هزار تن در سال 97 رسید. در سه ماه ابتدای سال جاری باز هم شاهد کاهش واردات بودیم که به‌دلیل ناچیز و قابل اغماض بودن میزان آن از ذکر اعداد خودداری می‌کنیم. تنها اشاره می‌شود که واردات کل محصولات فولادی به کشور در سه ماه ابتدای سال جاری با کاهش 68 درصدی همراه شد و به 95 هزار تن رسید.

جهت حرکت بازار تیرآهن را بورس کالا تعیین‌ می‌کند

بخش عمده‌ای از تیرآهن در کشور توسط شرکت ذوب آهن تولید می‌شود که این شرکت نیز محصولات خود را تنها توسط عرضه در بورس کالا به دست مصرف‌کنندگان داخلی می‌رساند. ذوب آهن بیش از 70 درصد از تیرآهن کشور را تولید می‌کند، بنابراین در هنگام عرضه این شرکت در بورس و کشف قیمت، تمامی تولیدکنندگان نیز محصولات خود را با آن تنظیم می‌کنند.

طی یکی دو سال اخیر میزان عرضه تیرآهن در بورس کالا افزایش یافته و به‌تبع آن معاملات نیز با رشد همراه بوده است. به‌طوری که نمودار 5 نشان می‌دهد در سال 1396 ذوب آهن در مجموع 273 هزار و 29 تن تیرآهن در بورس کالای ایران عرضه کرد که در مقابل آن 465 هزار و 231 تن تقاضا وجود داشت. ذوب آهن توانست 270 هزار تن از محصولات خود را به فروش برساند. عمده تیرآهن‌های عرضه شده در بورس توسط ذوب آهن شامل سایزهای 14 تا 28 است. البته گروه ملی صنعتی فولاد ایران نیز به‌عنوان یک تولیدکننده، بخشی از تیرآهن خود را به روانه بورس کالا کرد که ضمن اینکه رقم قابل توجهی نبود، آماری نیز برای معاملات این شرکت به ثبت نرسیده است. لازم به ذکر است که در سال 1396 عرضه محصولاتی همچون نبشی، ناودانی و ریل به‌عنوان مقاطع فولادی انجام نشد.

نمودار 6 نشان‌دهنده وضعیت تیرآهن در بورس کالا سال 97 است. در این سال تالار بورس کالا شاهد عرضه 467 هزار و 381 تن تیرآهن بود که در مقابل آن یک میلیون و 115 هزار و 751 هزار تن تقاضا وجود داشت! این میزان تقاضا را بیشتر می‌توان به افزایش نرخ ارز و قیمت‌گذاری دستوری در بورس کالا و به تبع آن تمایل بیشتر متقاضیان برای خرید ارزان از بورس کالا نسبت داد. به هر حال میزان معاملات انجام شده در بورس 442 هزار و 262 تن بود که نسبت به سال قبل رشد 170 هزار تنی را نشان داد. در این سال تنوع عرضه تیرآهن در بورس کالا بیشتر شد و حتی شاهد ورود تیرآهن‌های بسیار سنگین در بورس کالا نیز بودیم. لازم به ذکر است که در این سال تنها شاهد عرضه یک مورد نبشی و یک مورد ناودانی بودیم که به‌دلیل پایین بودن رقم محصول عرضه شده، از ذکر جزئیات بیشتر خودداری می‌شود.

در سال جاری برخلاف سال‌های گذشته، عرضه‌ تیرآهن از خرداد ماه آغاز شد، یعنی به مدت دو ماه، تالار بورس کالا خالی از تیرآهن بود. به هر حال، نمودار 7 نشان می‌دهد تا پایان مرداد ماه سال جاری 115 هزار و 214 تن انواع تیرآهن روانه بورس کالا شد که در مقابل آن 386 هزار و 474 تن تقاضا وجود داشت که همه محصولات عرضه شده مورد معامله قرار گرفت و به فروش رفت. این امر نشان می‌دهد که بازار داخلی در سال جاری هنوز اشباع نشده و می‌تواند شاهد معاملات بیشتر باشد. به همین دلیل ذوب آهن عرضه‌های خود را در شهریور ماه افزایش داده است؛ البته از ابتدای سال جاری هیچ عرضه‌ای از ناودانی، نبشی و دیگر مقاطع فولادی صورت نگرفته است.

قیمت‌گذاری دستوری، آفت بازار فولاد

یکی از نقاط منفی بازار فولاد کشور قیمت‌گذاری دستوری بوده که گریبان تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان بازار فولاد کشور را گرفته است. در واقع میزان و آمار فروشی که در بورس کالا مشاهده می‌شود، تقاضای غیرواقعی تیرآهن به‌نظر می‌رسد و اغلب کارشناسان فولاد با توجه به رکود در بخش ساخت‌وساز، این میزان تقاضا را کاذب می‌دانند و تنها عامل رشد آن را واسطه‌گری به‌ویژه برای صادرات به کشورهای همسایه می‌دانند. در حالی که تولیدکنندگان ممکن است به‌دلیل این قیمت‌گذاری دستوری دچار زیان شوند. آفت قیمت‌گذاری دستوری از آن جهت است که بیش از 70 درصد از تولید و توزیع تیرآهن در کشور از آن ذوب آهن است و سایر تولیدکنندگان به تبعیت از این شرکت، ناچار به تنظیم قیمت محصول خود با عرضه‌های این شرکت در بورس کالا هستند. به همین دلیل ممکن است برخی شرکت‌ها با قیمت‌گذاری دستوری دچار زیان شوند؛ کما اینکه اغلب تولیدکنندگان کنونی کمتر از 50 درصد از ظرفیت خود را برای تیرآهن استفاده می‌کنند. در این شرایط سیاست‌گذاران باید با پرهیز از هرگونه دخالت در بازار، به تولیدکننده و مصرف‌کننده اجازه دهند که خود تعیین‌کننده قیمت و شرایط بازار باشند.